Systeembreuk – Een oproep tot degrowth
Sta jij wel eens stil bij de klimaatcrisis? Voelt dit als een ‘ver van mijn bed show’ of iets waar je liever niet bij stilstaat? Dan ben je zeker niet alleen. Veel van ons letten op dingen als biologisch eten of minder plastic tasjes kopen, of overwegen bijvoorbeeld het aanschaffen van een elektrische auto. Dat is natuurlijk goed, maar in systeembreuk legt Saito uit waar het échte probleem ligt en waarom de huidige plannen en beleid niet genoeg verschil gaan maken.
Systeembreuk
Een nieuwe visie op kapitaal, natuur en maatschappij als antwoord op de klimaatcrisis
Wat kan de mensheid doen om de klimaatcrisis te bezweren? In zijn verpletterende bestseller Systeembreuk betoogt de jonge Japanse filosoof Kohei Saito onomwonden dat we afscheid moeten nemen van het kapitalisme. Omdat het eeuwige groei boven alles stelt is het kapitalisme niet in staat het tij te keren. De roep om zogenaamd duurzame groei vormt een gevaarlijk compromis: die zorgt niet voor de noodzakelijke grondige systeemverandering. In plaats daarvan zoekt Saito de oplossing in deceleratie en degrowth, oftewel het vertragen en inkrimpen van de economische activiteit via democratische hervormingen. Zo pleit hij onder andere voor een herwaardering van essentieel werk boven bedrijfswinsten en verkorting van de arbeidsduur. Daarbij laat hij zich inspireren door de latere ecologische inzichten van Karl Marx.
Het kapitalisme gebruikt niet alleen de mens als instrument voor kapitaalaccumulatie, maar het beschouwt ook de natuur botweg als object om te plunderen.
Kennismaking met systeembreuk
De ondertitel van systeembreuk sprak mij direct aan. Er is zoveel meer gaande in de wereld dan waar ik mij bewust van ben en systeembreuk lijkt na het bekijken een goed inzicht te zullen geven. In ieder geval op het gebied van de klimaatcrisis en wat wij hieraan kunnen doen. Ik verwacht gezien de hoeveelheid hoofdstukken en onderwerpen dat de hoofdstukken kort en bondig zullen zijn. Ik ben benieuwd of ik dit kan volgen, én of gezien de hoeveelheid kritiek en oplossingen die niet werken, het niet te negatief aanvoelt om te lezen. Het voorwoord is al direct interessant. Het belicht beide kanten van dit probleem en de aangereikte oplossingen. Ook word het effect van Saito zijn werk duidelijk. Al met al zet het aan tot verder lezen.
En inderdaad, de zesentwintig meest gefortuneerden ter wereld hebben bij elkaar evenveel rijkdom als de 3,8 miljard armste mensen samen, nagenoeg de halve wereldbevolking.
Marx en Saito
De visie van Saito is passend in de marxistische traditie. We kennen waarschijnlijk de naam Karl Marx allemaal wel. Velen zullen (net als ik) de link leggen met een negatieve weerspiegeling van het communisme, zoals voorkwam in Rusland. Dat geeft direct een naar gevoel maar ik leerde dat de latere Marx hele andere denkbeelden had en veel had geleerd. Hier is vrij diep op ingegaan en dit was erg leerzaam.
Het lezen van dit boek gaat vrij vlot, ondanks de serieuze stof. Saito zijn ideeën en meningen zijn vrij radicaal, zoals de kaft al aangaf. Natuurlijk zijn er dingen die ik soms niet wil zien in deze wereld, maar er worden in systeembreuk ook dingen belicht die ik oprecht niet wist. Ik sta versteld van wat ik gelezen heb en merk dat ik buiten het lezen om hier ook gesprekken over voer.
Maar binnen het kader van een kapitalistisch systeem waar schaarste de essentie is, zal nooit iedereen welvarend worden, hoe hard we ook ons best doen.
Vele oplossingen, plannen en theorieën met betrekking tot onze klimaatdoelen in de toekomst worden toegelicht. Deze inzichten gaan diep en analyseren alle mogelijkheden. Saito’s visie is dat als enige oplossing degrowth-communisme overblijft. Soms mis ik invulling van Saito zelf en zijn mening of reactie. Toch zie ik ook dat door zijn objectieve houding het niet voelt alsof hij mensen in slecht daglicht zet, terwijl hij wel hun werk sterk bekritiseerd of afkeurt.
Pijlers voor degrowth-communisme
Om een heel praktisch beeld te geven van het degrowth-communisme waar Saito in systeembreuk voor pleit, zal ik de vier pijlers delen. Dit geeft denk ik een goed beeld.
- Overgaan naar een economie met de nadruk op gebruikswaarde en afstappen van massaproductie en -consumptie
- Verbeter de kwaliteit van leven door arbeidsduurverkorting
- Weg met arbeidsdeling die tot standaardwerk leidt, herstel de creativiteit van werk
- Het productieproces democratiseren, de economie vertragen
Arbeidsdeling is in het boek genoemd als manier om sneller meer te produceren en meer winst te maken. Dit gaat ten koste van ambacht. Bijvoorbeeld door de taak van een ambacht in stukjes te hakken en voor elk stukje een proces te maken. Zo werken wij in fabrieken en bij massaproductie.
Maar de tijd is gekomen om op te staan en met een hartgrondig néé te zeggen dat het genoeg is geweest.
Verandering van kijk
Mijn kijk op veel van onze groene doelen en plannen is enorm veranderd na het lezen van systeembreuk. Ik begrijp hier meer van en was bang dat dit mij pessimistisch zou maken of dat het negatief zou voelen. Dit hoeft natuurlijk helemaal niet en heb ik zelf in de hand. Het bied handvatten om stappen te zetten en hier weer met andere mensen over te praten. Ook dit is belangrijk, een groeiend besef. Want hij heeft gelijk wanneer hij zegt dat we dingen soms niet willen zien, dat veel mensen van binnen wel weten dat wij het zo goed hebben omdat een ander het slecht heeft. We begrijpen alleen niet in welke mate.
Net noemde ik al iets over Marx en de negatieve associaties hierbij. In zijn latere jaren verweet hij zichzelf zijn eigen oriëntalisme (in deze setting bedoelt als negatief vooroordeel over het oosten) en was hij voorstander van degrowth-communisme. Saito verwijst veel naar Marx zijn latere werk.
De Nederlandse misvatting
Oftewel, Netherlands fallacy. Ja, deze term word echt gebruikt. Wij hebben als land- lage lucht en watervervuiling. Wij prijzen onszelf hiervoor maar de meeste negatieve milieu-impact voor onze producten is uitbesteed aan arme landen. Weliswaar hebben we technologieën en ontwikkelingen om de door ons veroorzaakte milieudruk te laten verlagen. Onszelf hiervoor prijzen en het hierbij laten is echter naïef en veroorzaakt een nieuw probleem.
Waar bezuinigen vraagt om schaarste teneinde groei te genereren, vraagt degrowth om overvloed teneinde groei overbodig te maken.
Jason Hickel
Specificaties bij het boek Systeembreuk
Auteur: Kohei Saito | Vertaald door Geert van Bremen | Uitgeverij: De Arbeiderspers | Eerste uitgave: 2023 | Aantal bladzijden: 301 | ISBN 9789029550864 | Meer informatie bij je lokale boekhandel of klik hier voor Bol
Welk woord of thema spreekt jou aan in een boek? Klik op een woord en ga naar boeken toe in dit thema!
avontuur boekenserie culturen dieren diversiteit emoties familie fantasie fantasy filosofie geheimen geschiedenis gevoelens gezondheid graphic novel grappig het leven humor jezelf zijn klassieker klimaat kunst liefde maatschappij magie mentale gezondheid mindful mysterie natuur oorlog opgroeien politie prentenboek roman school seizoenen spannend sprookjes sterke vrouw thriller verhalenbundel vriendschap weetjesboek wereld zoekboek
Hallo! Ik ben Jasmijn, leesgek en blogger. Mijn blog heet Boektuin. Dit ontstond toen ik mij realiseerde dat ik al een groot deel van mijn leven lees en hier meer mee wilde doen. Mijn ouders lezen beide veel en mijn vader werkte bij een uitgeverij. Zelf werkte ik tijdelijk bij een drukker en grafisch vormgever, door de jaren leerde ik dat ik gek ben op boeken. De papiersoorten en cover designs maar ook de verschillende verhalen en werelden om je in te begeven. Het meeste lees ik thrillers, non-fictie en literatuur. Toch ben ik ook gek op fantasy, young adult en feelgood. De afwisseling vind ik heerlijk. Nu ik deze passie deel met anderen leer ik steeds weer nieuwe schrijvers en boekenliefhebbers kennen.
Laatste berichten van Jasmijn (alles zien)
